W ostatnich latach pojawia się coraz więcej pytań o to, czy kobiety w sportach ultra–wytrzymałościowych mogą zmniejszyć lub całkowicie zniwelować przewagę mężczyzn. Obserwujemy coraz więcej wyścigów, gdzie to właśnie kobiety zajmują miejsca na podium w kategorii open. Często mówi się o tym, że podczas bardzo długiego wysiłku zanikają różnice między kobietami a mężczyznami w aspekcie siły fizycznej, a większe znaczenie zyskują umiejętności mentalne, w których to często kobiety mają przewagę. Czy rzeczywiście tak jest? Postanowiłam przyjrzeć się kilku badaniom naukowym, a w szczególności przeglądowi systematycznemu i meta analizie przeprowadzonej przez Sitko i współpracowników. Naukowcy postawili sobie za zadanie sprawdzić w dostępnych artykułach, czy kobiety rzeczywiście są w stanie konkurować z mężczyznami w wyścigach ultra.
Badacze wzięli pod uwagę 15 badań naukowych, obejmujących dane z 20 różnych wydarzeń sportowych (3 – pływanie, 4 – kolarstwo, 7 – bieganie, 6 – triathlon), trwających od 6 do 24 godzin.
Główne wnioski, jakie wyciągnęli, to:
- Średnia względna różnica (ang. mean relative difference, MRD) wyniosła ok. 22 % na niekorzyść kobiet.
- Różnice nie okazały się istotnie zależne od rodzaju dyscypliny (biegi/kolarstwo/pływanie/triathlon) – co oznacza, że luka ~22 % pojawia się w każdym ze sportów wziętych pod uwagę w analizie.
Co to oznacza w praktyce?
Różnica ok. 22% oznacza, że w analizowanych wynikach kobieta przeciętnie osiąga wynik ~78% czasu/wykonania mężczyzny (lub mężczyzna jest o ~22% „lepszy”). Innymi słowy – mimo że wydawać by się mogło, że w sportach ultra kobiety zbliżają się wynikami do mężczyzn, analiza pokazuje, że na obecnym poziomie danych, kobiety nie przewyższają mężczyzn i nadal istnieje spora różnica.
Dlaczego różnice płciowe istnieją?
W artykule autorzy przywołują kilka potencjalnych czynników – zarówno tych sprzyjających kobietom, jak i takich, które działają na korzyść mężczyzn.
Czynniki sprzyjające kobietom:
- Kobiety mają relatywnie większy udział włókien typu I (wolnokurczliwe, wysokiej odporności) w mięśniach – co sprzyja wytrzymałości.
- Lepsze wykorzystanie tłuszczu jako źródła energii i efektywniejsze gospodarowanie glikogenem w bardzo długiej aktywności.
- W sportach ultra kluczowe są taktyka, odżywianie, odporność psychiczna – a w tych elementach kobiety mogą zyskiwać przewagę.
Czynniki sprzyjające mężczyznom i/lub ograniczające kobiety:
- Wyższe wartości VO₂max, większa masa mięśniowa i moc u mężczyzn – co daje przewagę w wielu warunkach.
- U kobiet większe ryzyko zaburzeń związanych ze względnym niedoborem energii (RED-S: Relative Energy Deficiency) oraz Triadą Sportsmenek (Female Athlete Triad), czyliniedoborem energii, zaburzeniami miesiączkowania oraz obniżoną gęstością mineralną kości To może ograniczać adaptację treningową i wydajność w sportach ultra.
- Mniejsze uczestnictwo kobiet w ultra-wydarzeniach ogranicza możliwość rzetelnego porównania wyników między płciami.
Biegi górskie i ultramaratony
Choć meta-analiza objęła różne dyscypliny, to jej wnioski można przenieść również na długodystansowe biegi górskie.
- Trasy górskie często zawierają dużo podbiegów, przewyższeń, technicznych zbiegów, zmienne warunki terenowe i pogodowe — co może podkreślać znaczenie mocy, siły mięśniowej i specyficznej techniki (czynniki związane z przewagą mężczyzn).
- Z drugiej strony, w ultra-trailu aspekty takie, jak taktyka, odżywianie, odporność psychiczna, adaptacja na bardzo długim dystansie mogą sprzyjać kobietom. Jeśli udział kobiet w biegach ultra rośnie (co obecnie się dzieje), możliwe, że w przyszłości luka się zmniejszy — autorzy podkreślają potrzebę dalszych badań, gdyż obecna baza danych jest ograniczona.
Podsumowanie
Choć pojawiają się spektakularne przypadki kobiet w zajmujących miejsca w top3 albo nawet wygrywających z mężczyznami (co pobudza medialnie wyobraźnię i sugeruje zmniejszenie różnic płciowych w tych sportach), na poziomie uogólnionym różnica między kobietami i mężczyznami nadal pozostaje znaczna (~22%). Jednocześnie – co bardzo istotne – istnieje potencjał na zmniejszenie tej różnicy w przyszłości: rosnący udział kobiet, poprawiające się ich warunki szkoleniowe i dostęp do badań oraz lepsze zrozumienie specyfiki ultra mogą działać na korzyść bardziej wyrównanej rywalizacji. Dla sportowców, trenerów i badaczy oznacza to, że choć nadal przewaga mężczyzn nie została „dogoniona”, warto analizować konkretne warunki startu (profil trasy, dystans, warunki środowiskowe), ponieważ tam może kryć się przestrzeń dla kobiet, by szczególnie dobrze się zaprezentować.
Artykuł wspomniany w tekście:
Knechtle, B., Rust, C. A., Rosemann, T., & Nikolaidis, P. T. (2024). Ultra-endurance performance: Are women closing the gap? A systematic review and meta-analysis. Sports Medicine – Open, 10(1), 45.
tekst: psycholog sportowy, Karolina Bagińska
fotografia: Monika Dratwa MODRA
